Pink Floyd * 13 juni 1988, De Kuip - Rotterdam

Setlist Pink Floyd:
Shine On You Crazy Diamonds (pt.1-5), Sign of Life, Learning to Fly, Yet Another Movie, Round and Round, Sorrow, The Dogs of War, On the Turning Away, One of These Days, Time, On the Run, The Great Gig in the Sky, Wish You Were Here, Welcome to the Machine, Us and Them, Money (long version), Another Brick in the Wall (pt.2), Comfortably Numb, One Slip en Run Like Hell. 
Om 20.00 uur kwamen er een paar vliegtuigjes boven de kuip en hun geluid werd via de quad-installatie langzaam overgenomen als begingeluid voor de band, die om exact 20.15 uur begon en (met een half uur pauze) exact om 1.00 uur ophield. Er gebeurde van alles, bewegende lichten, droids, lasers, films, rook, knallen en vliegende objecten, alles hielp mee er een gevarieerde show van te maken.

De show begint 
Review van http://utopia.ision.nl/users/ptr/pfloyd/concert/rotter_juni.html
VARKENS, Bedden en Quadrafonie. Op 13 en 14 juni 1988 was het zover: een optreden van de legendarische popgroep PINK FLOYD in de kuip in Rotterdam. Er zijn niet veel groepen waarover een interessant technisch verslag te schrijven valt, maar PINK FLOYD vormt historisch gezien een uitzondering. Theoretisch zou elke topgroep een goed technisch PA-artikel moeten opleveren. Helaas vindt het merendeel van de optredende artiesten het geld belangrijker dan het publiek. Gelukkig zijn er nog steeds artiesten die het publiek wel belangrijk vinden en daar dan geluidstechnisch ook zo goed mogelijk voor zorgen: o.a. Springsteen, Prince, en PINK FLOYD.

Oudere FLOYD-fans weten, dat de band al vanaf het begin gefascineerd is geweest door de 'techniek in de muziek' en allerlei technische hoogstandjes gebruikte. Op de hoes van de vierde LP UMMA GUMMA uit 1969 werd de ( voor die tijd schandalige ) hoeveelheid apparatuur getoond ( toen PA's niet meer dan opgevoerde zanginstallaties waren ). maken. PINK FLOYD gebruikte ook als een van de eerste bands een onderlinge samenhang tussen muziek, licht en beeld om zo een gesynchroniseerde show te krijgen. Die totaalspektakels mondden uit in de werkelijke fantastische 'Animals' en vooral ook ' The Wall' spektakels ( concerten kon je het niet meer noemen). Tot op heden is er nog geen band geweest, die zo'n geweldige show op poten heeft gezet. PINK FLOYD heeft altijd een PA in eigendom gehad. De apparatuur is ondergebracht in de firma Brittania Row Productions, die weer is onderverdeeld in : BritRoRent, een verhuur-en verkoopbedrijf voor PA-en studio-apparatuur ; Brittania Row Studios voor het studiocomplex en Brittania Row Productions, het productiebedrijf voor toernees etc. De laatste grote PA-inverstering door BritRo is gedaan voor de 'Wall' concerten.

Er werd een compleet nieuwe quadrafonische PA aangeschaft (opgebouwd uit Court en Altec luidsprekersystemen ). De band heeft na deze concerten niets meer gedaan en alle apparatuur is dan ook steeds verhuurd aan anderen. Het 'Wall' systeem bijvoorbeeld staat vrijwel permanent in Israel. Gebruikers van BritRo zijn Whitney Houston, Earth Wind & Fire en George Benson. Voor de verkoop is gezocht naar een bij BritRo passend nieuw PA-product. De enige testmethode is 'live' en vrijwel alle gangbare PA-systemen zijn geprobeerd. Uiteindelijk is het 'Pak'- systeem van het Amerikaanse Maryland Sound Industries overgebleven. Hier een onbekende naam, maar in de VS speelt MSI ('em-es-ai') in de eredevisie naast onder andere Clair,McCune en StanalSound. De laatste jaren hebben veel bedrijven onder druk van de klanten zelf, bij gebrek aan kant en klaar spul,' vliegende compactsystemen' ontwikkeld: kleinere systemen, die boven het podium hangen.

Even een idee van zo'n organisatie: alleen aan technisch en organisatorisch personeel voor licht en geluid liep er per concert 60 man/vrouw rond. Buiten alle verzorgende crews, riggers, chauffeurs etc., die ook nog eens een 60 man omvatten. Er waren 15 trailers in gebruik voor het transpoort van geluid en licht. De 3 podiumstellages (1 afbrekend,1opbouw-end en 1 in gebruik) werden gehuurd (inclusief personeel) van een Belgisch bedrijf, de 3 specialistische 'rigging crew's met spullen voor ophangen van het licht en effecten, werden ook apart ingehuurd: in verband met de veiligheidsvoorschriften. Voor de niet -audiotechniek ( licht, laser,film,etc.) was een zestal Amerikaanse bedrijven ingehuurd met zo'n 25 man...inclusief de 'Pyrotechnics' oftewel de knal-en lichteffecten, de rookmachines,en de vliegende objecten.

De PINK FLOYD Organisation heeft een jarenlange ervaring met dit soort klussen en, naar ik mag aannemen, goede draaiboeken met alle informatie ( waar vind ik 's nachts een dokter, welke vrachtautogarages zijn dan open, waar kan video gerepareerd worden, etc.) dus e.e.a. zal soepel draaien. Zo is er speciaal iemand, die in de hotels iedereen in en uitchect, zodat de personen zelf niets meer hoeven te doen. Een ieder die veel in hotels heeft 'mogen' verblijven, kan zoiets zeer waarderen........Verder waren er al meer dan 150 optredens gedaan en werd het al bijna routine! De crew was zeer relaxed, ieder wist exact wat hij/zij moest doen: kortom er werd professioneel gewerkt. In de VS ging alles niet zo soepeltjes. PINK FLOYD schijnt daar als 'Grote Regenman' gewerkt te hebben: bij elk concert regende het pijpenstelen. Ook in plaatsen, waar al 5 jaar geen regen meer was gevallen. De tournee werd daarom omgedoopt tot 'PINK FLOOD TOUR'. Rotterdam was een van de eerste concerten waar het droog en mooi weer was! De apparatuur zag er inderdaad ' weather beaten' uit. De mix technicus vertelde, dat er op een bepaald moment echt plassen water zijn mengpaneel inliepen. Alle schroeven waren verroest, faders en potmeters waren iewat vochtig van binnen.

Bijzonder vliegend object 
Voor de Pa werd 220kw vermogen gebruikt, 72 Hi-Pac,68 Lo-Pac,8 Sub-Pac en 6 Long Trow 40x20 graden hoorns met JBL 2445. Voor de 3 Quad-Fill's elk 6 kasten met 2x15"/1x2" (JBL) en 2 subkasten met 2x15" JBL Plus achter de mixpositie 4 Long Trow hoorns met 2445J JBL via een delay aangestuurd. Als versterker werd voor het sublaag en laag Crest 8001 gebruikt, voor het midden SAE 4000 en SAE 2000 en voor het hoog RAMSA 9220. De microfoonsignalen gingen via het actieve MSR-602 microfoonverdeelsysteem van BSS (dit splitst een microfoonsignaal electronisch in vier gebalanceerde signalen) naar de drie hoofdmengpanelen en het monitormengpaneel. Een 'oude' Midas Pro04 van 32/12 configuratie plus een 16 ingangen Extender was voor de drums en percussie. De technicus(Cary Georgettis) maakte submixen van de diverse percussiesignalen compleet met effecten als gates(via een stapel BSS'en), getriggerde samples (met een mij onbekende Wendel Rom Cart Player), galm en delay (met PCM70's, AMS' en een Rev'en 7). Voor de snare van NICK MASSON was er een Tube-Tech buizen-equalizer. Het stereo-mastersignaal ging direct naar de Quad-Module. Een Yamaha PM3000, bedient door Paul Giansante, was voor alle effecten, keyboardeffecten en de signalen van de twee Otari 8-sporen recorders. Hierop werden de banden met Quad geluidseffecten gedraaid en ook de SMPTE tijdcode kwam van de band. Als er effecten werden gebruikt ( dus al die vreemde geluiden die je ook op de platen hoort ) fungeerde de band als ' Master' en zorgde de SMPTE-code via omzetters voor MIDI stuurcodes en 'click-tracks' voor de muzikanten.

Zo werken het 'live' spel,het licht en de beelden gesynchroniseerd met de effecten. Alle 'cues' voor alle nonaudio werden gecrontroleerd door de Effects Coordinator, waarover later meer. De volgende muzikanten gebruikten een koptelefoon : Scott Page (saxofoons ), Guy Pratt ( bas ), Nick Mason ( drums), Gary Wallis ( percussie ) en Rick Wright ( keyboards ). De clicktrack werd niet bij alle nummers gebruikt. Paul moest alle Quad-effecten instarten en ook de speciale Quad- Module bedienen : een speciaal voor PINK FLOYD gemaakt matrixmengpaneel, dat zorgde voor het mengen van de diverse mastersignalen. Mastersignalen van de mengpanelen en voor de verdeling van de signalen over de PA en de Quad-stacks in het veld via joy-sticks, of automatisch, SMPTE gestuurd met een speciaal door Audio Kinetics geconstrueerde ' VCA-automation'. Paul was ook verantwoordelijk voor de stapels SPX-en, AMS-en, PCM-70's, etc. Die waren voorgeprogammeerd en werden door MIDI bestuurd. De SPX-en werden ook gebruikt als automatische Qaud PanPots, via speciale ingeprogammeerde effecten. De Quad- stacks kregen hoofdzakelijk de galmgeluiden te verwerken en speciale, directe effecten. Al de stereo-submixen gingen naar een 40/8/8 Yamaha Pm 3000 hoofdmengpaneel. De FOH engineer Jeff Scornavacca maakte 8 stereosubmixen : Bass, Rick Key, Jon Key, Tim, David, Men, Vocal, Womenvocal, Scott en daarvan weer een masterstereo en een Quadmix.

Ook werden via het ' matrixdeel' van het mengpaneel aparte L+R mixen gemaakt voor : PA FrontFill, PA-Long Trow, Set Mix, Video Cam, Tv Mix, Aux Mix, alle met eigen faders. Al de mastersignalen gingen naar de Quad Module, alwaar ze verdeeld werden over PA-L, PA-R, Side-L, Side-R, Rear. De PA-L en PA-R singalen gingen weer naar aparte 19" rekken met de nodige compressors ( BSS, DBX 160 en 162 ), Yamaha 31-bands equalizers ( de oude en beste 1031 serie ), en crossovers. Vandaar naar de versterkers en luidsprekers. De Quad-stacks hadden eigen crossovers (omdat het andere luidsprekersystemen waren ), Yamaha DEQ programmeerbare equalizers, SPX-90 delay's. De 4 Long Trow units, op het mixpodium, hadden een eigen rek met crossovers, equalizers, delay en een Ramsa versterker. Verder waren er voor het hoofdmengpaneel nog een flink aantal compressor/limiters in gebruik, die in het rek van de Quad-Module zaten : BSS, DBX, URIE (LA-4, 1176 en 1178 ),Drawmer etc. Deze drie technici zijn free-lance Amerikanen, die niet vast werken bij PINK FLOYD of MSI. En zij hoeven alleen het geluid bij de soundcheck en het concert te doen, dus geen sjouwen, inregelen of dergelijke futiliteiten. Verder zijn er nog 4 man van MSI voor opzetten en inregelen van de PA.

Voor de monitors waren twee Amerikanen en een Engelse Hoofdtechnicus verantwoordelijk : Mick Sturgeon, die wel al 17 jaar voor PINK FLOYD werkte en de mix deed tijdens het concert : hij is dus de MMME oftewel de ' Main monitor mix engineer'. Er werd een oude Midas Monitor Pro04 36/16 gebruikt, met de gebruikelijke hoeveelheid Klark 31 band equalizers en een DBX '900' rek met compressors en noise gates. Om hoofdtelefoonmixen te kunnen maken, werden van de Midas ook signalen via de ingangsinsertiepunten afgetapt en gemengd op een Yamaha EM-300 8-2 mengpaneeltje. Hij maakte zo in totaal 17 uitgangsmixen en een hoofdtelefoonmix. Ook gebruikte hij eigen galm en delay voor de vocals, maar geen effecten van de PA-tafel. Versterkers waren SAE 4000 en SAE 2000 en alle monitors waren 2-weg actief. Als monitorluidsprekers gebruikte Mick geen side-fills, maar een assortiement vloermonitoren : Meyer UM-1's, MSI 2x15, MSI 2x12 en JBL 2x15 Concertseries. Voor de percussionist werd een 2-weg actief systeem gebruikt, met een Lo-PAK ( van de PA, inderdaad ) voor het laag en een UM-1 voor het hoog. Hier de samenstelling van de band:

Mandy Taylor, Durga McBroom en Rachael Fury backing vocals
David Gilmour, sologitaar en leadvocal
Nick Masson, akoestische drums
Guy Pratt, elektrische bass en vocal
Rick Wright, kurzweil, JK 10 en Hammond en vocal
Tim Renwick, gitaar en vocal
Scott Page, sax en 1 nummer gitaar
Garry Wallis, diverse percussie ( via DMP-7 afgemengd )
Jon Carin, DX-7, Emulator III, Akai sample keyboards en vocal


Het monitordeel valt dan ook in drie hoofdgroepen uiteen:
a) de instrumentversterking
b) de synchronisatiemonitor met hoofdtelefoons
c) de 'normale ' monitor
Het instrumentendeel kon je weer splitsen in de snaar en niet snaarinstrumenten. De gitaren ( van Tim, David en Guy ) hadden hun eigen versterking, die niet via de monitormix geregeld werd. Tim had een set als op de foto met SPX, DEQ, MXR en Roland Dimension D effecten. David had een HIWATT versterker, drie Fendertops en twee Boogie's. Verder een PCM-70, TC2290, een MXR DELAY en een gigantisch aantal pedalen. De HIWATT luidsprekerkasten stonden achter Tim en bij David achter een soort hekwerk, naast het saxpodium. De bassist Guy Pratt had een Trace Elliot kast ( onder de vloer hangend ) en een uitgebreide set met een progammeerbare basvoorversterker. Allen werkten draadloos. De percussie-afdeling van Gary Wallis, maakte een eigen ( elektronische ) mix met een Yamaha DMP-7. En omdat hij vreselijk wild heen en weer springt, hebben ze voor hem een speciale draadloze hoofdtelefoon laten maken. Compleet met batterijgevoede versterker. Hij had verder een UM1 en een LO-PAK als monitors.

Naarmate het donkerder werd werd de lichtshow mooier 
Het nogal grote assortiment monitors wordt als volgt verklaard: achter het podium stond een Leslie, en die werd weergegeven door een UM-1. Alle leadzang werd via een UM-1 weergegeven en alle backingvocals via de achterste UM-1. Een concertluidspreker was voor een totaalmix van de band en de andere voor de rest van de instrumenten. Jon Carin had ook zo'n set-up, alleen zonder de UM-1 voor de Leslie. Verder was er een DMP-7, om de keyboards, samplers en effecten ( SPX ,AMS) af te mengen. Alle apparatuur had midi en was voorgeprogammeerd, inklusief de DMP-7. De MIDI-signalen komen en gaan ook van/naar het mengeiland om 'gelocked' te worden aan de SMPTE van de band. NICK MASSON had een relatief eenvoudige opzet ( 'he doesn't want to be bot-hered with a lot of instruments' ): hij had een MSI 2x15 met TAD-driver en een kale mix van leadvocaal. Uiteraard gebruikte NICK heel vaak de hoofdtelefoon en dus moest iedereen zijn tempo volgen zodat hij inderdaad niet veel hoeft tehoren. Drummers: neemt nota.

De backing vocalistes hadden behalve een aantrekkelijk uiterlijk, ook indrukwekkende stemmen. Ze waren beslist gekozen op hun 'rockstemmen', vooral Rachael sprong eruit. Elk van hen had een MSI 2x12 monitor voor zich, waarop een beperkte totaalmix en DAVID's vocal stond.Tim Renwick stond op een podium achter DAVID GILMOUR en had links voor zich een UM-1 met een totaalmix en rechts een met de vocals, waarbi die van DAVID benadrukt werd. Guy Pratt's monitors waren onder de metalen roostervloer gehangen. Guy had twee MSI 2x15's met respectievelijk de vocals en de totaalmix. En dan als laatste 'The Boss'. Want zo werd hij door de crew genoemd. Het bleek, dat DAVID GILMOUR zich met letterlijk alles bemoeide en ook alles wist wat er gebeurde.

Ik had het idee dat de meeste crew-leden dat prima vonden, want ze vertelden: 'It's a bastard if you make a mistake, but he knows what he's talking about....' Hierdoor heeft DAVID een wat 'uitgebreide' monitor set-up, allereerst de 4 UM-1's voor zijn neus. De twee buitenste zijn voor de 2 keyboardmixen, de linker binnenste voor de eigen vocals en de rechter voor de backingvocals. Maar we zijn er nog niet, want onder het podium, schuin links en rechts hangen 2 MSI 2x15 luidsprekers voor een totaalmix van de band en links en rechts naast hem hangen er nog eens twee, voor diverse zaken zoals de stereo-mix van het hoofd PA-mengpaneel(!) , de signalen naar de Quad-stacks(!!) of elke andere mix die gevraagd wordt.

Dus inderdaad : DAVID controleerde zelfs op het podium nog de mixtechnici! Tijdens gitaarsolo's van DAVID komt hierover op vol vermogen zijn gitaargeluid ('..and it's bloody loud out there, I'II tell ye....'). Zijn hoofdtelefoonset is zelfs verbonden met het intercomsysteem, dus als hem iets niet bevalt ( geluid, licht ) kan hij direct de verantwoordelijke persoon oproepen... Het hele 'non-audio gebeuren' is onderverdeeld in een aantal groepen, elk met eigen technici. Er zijn alleen al acht lichttechnici in de 'zaal' met regelen bezig. Buiten nog de diverse figuren op het podium die de films,de lazers,de pyro-effecten,etc. bedienen! Alles wordt gesynchroniseerd met het geluid en de effecten op de band ( met SMPTE-tijdcode ) en er is een effects Coordinator hoofdverantwoordelijk voor het geven van de diverse 'cues'. Hij gebruikt een MacIntosh computer ( exact de zelfde bezit ik ook, en schrijf hier dit artikel op ) en een special geschreven progamma, gestuurd door de SMPTE-codes. Hij 'cuet' dan de :

VariLights met de stuurcomputer
Super Trooper volgspots
Verplaatsingen van de VariLight 'clusters'
Aircraftlights
'Droids'; lichtgevende, robot-achtige 'mompels' die uit het podium omhoog komen
Lazers (2 kleuren)
Filmprojector
Rookmachines (van een gigantisch vermogen)
'Pyro-technics' oftewel de knal en kleureffecten
UFO's zoals het vliegende Varken en het vliegende Bed
Elke afdeling heeft een eigen bedieningsteam van tenminste twee man.......

Een knallend optreden 
Dat een en ander nauwkeurig luistert snap je wel! Maar tijdens het concert klopte alles perfect: het bleek dat lichtstandwisselingen toch echt 'in de maat' kunnen gebeuren. Ik hoop dat er veel Nederlandse lichtmensen zijn geweest om dit alles te aanschouwen: het was heel instructief! Het zou te ver gaan hier dieper op alles in te gaan.

Ik ben tot het einde gebleven om zo het werk van de technici te kunnen beoordelen. De reacties op het concert in de pers waren negatief. Terwijl het ( 2 x 50.000 man sterke ) publiek echt 'uit de bol ging '.Maar dat heeft een belangrijke oorzaak, want wat mij opviel was de samenstelling van het publiek. Je zou bij een 'oude ballen band als PINK FLOYD ook alleen oude ballen ( van mijn leeftijd dus) op het veld verwachten. Maar de meerderheid was jonger dan 20 jaar. Zij kennen de echte Pink Floyd dus niet. Voor de oude Pink Floyd fans was het concert matig tot goed, zeker als je de oude normen hanteerde van de WALL en Animals tour.

Vooral The WALL concerten die ik heb gezien zijn tot op heden nog door niemand overtroffen of zelfs maar benaderd. Maar de Pink Floyd van 1988 is gaan toeren om geld te verdienen en is duidelijk opgezet ( zonder Roger Waters ) als gewone Rock-band. Zoals Fleed Wood Mac bijvoorbeeld. En als je de band en de show dan gaat beoor- delen, behoren ze echt tot de top ( zeker in vergelijking met Mac, die tegelijkertijd in de Ahoy speelde en geen partij was voor de Floyd). Ik ken maar weinig bands die hun zaakjes zo professioneel voor elkaar hebben en waarbij het publiek zoveel waar voor zijn geld krijgt. Er werd bijvoorbeeld gewoon exact op tijd begonnen. Om 20.00 uur stunten een paar vliegtuigen boven de kuip, (all part of the show ) en hun geluid werd via de quad-installatie langzaam overgenomen als begingeluid voor de band, die om exact 20.15 uur begon en ( met een half uur pauze ) exact om 1.00 uur ophield. Het geluid was overal goed tot prima, vooral het laag was echt op maagdreunend niveau ( een paar kennisen, die in de wijde omgeving wonen, hebben dit volmondig beaamd ). Alleen kroop er bij hoge geluidsterkten zo'n nare 2" driver vervorming in.

Wat ligt aan de 12"-2"-3 weg combinatie, waardoor de 2" bij te lage frequenties moet werken en dus een naar klinkende vervorming geeft. En dan natuurlijk het quad-effect. Pink Floyd heeft daar jaren ervaring mee en kan het echt heel subtiel gebruiken. Doordat ik bij het mengpaneel stond, zag ik wanneer welk geluid waar vandaan kwam, maar echt bewust horen deed je het niet. Het paste in het totaalgeluid. Ze gebruikten bijvoorbeeld de panning progamma's van de SPX-90 om galmgeluiden via de quad's te laten 'rondlopen'. Heel subtiel werden galm en ruimte-effecten via de quad's weergegeven zodat een ruimtelijk geluid ook echt drie-dimensionaal werd. Waarom andere bands dit ook niet gebruiken is me echt een raadsel! Ik ben er van overtuigd dat juist door de quad-instalatie minder extra laagkasten nodig zijn om een bepaald effect te bereiken. En de band had beslist minder luidsprekerkasten staan dan bijvoorbeeld Bruce Springsteen. De heren van Pink Floyd beseffen ook goed, dat 3 uur lang naar muzikanten kijken gauw gaat vervelen en dat er dus wel het een en ander extra moet gebeuren. De bewegende Varilight's,de Droids, de Lazers, de films, de rook, de knallen, de vliegende objecten, alles hielp mee er een gevarieerde show van te maken. Eigenlijk was het zo, dat geen enkel effect zomaar werd gebruikt, maar dat alles een totaalindruk achterliet. En zo hoort het ook.